Elektriciteitsmarkt

De energiesector is volop in ontwikkeling. Het proces van de Europese marktintegratie begon enkele jaren geleden en heeft als doel marktpartijen in staat te stellen om gas en elektriciteit eenvoudig en efficiënt internationaal te verhandelen.

Ontdek de elektriciteitsmarkt

Digitaal dashboard

Het digitale dashboard voor TenneT klanten.

E-Insights

Het is onze visie om een van de meest transparante Transmission System Operators (TSO's) in Europa te zijn en daarmee waarde te creëren voor de samenleving. In Energy Insights gaan we dieper in op bepaalde onderwerpen rondom energie en tonen we data, informatie en waardevolle inzichten.

E-Insights

E-Insights

Feiten & cijfers gerelateerd aan TenneT, ons grid en de ontwikkeling ervan kunnen hier gevonden worden.

Lees meer

De rollen in het elektriciteitssysteem vallen ofwel in het fysieke domein ofwel in het marktdomein. In het fysieke domein bevinden zich alle rollen die rechtstreeks te maken hebben met productie, transport, verbruik en veiligheid van het elektriciteitssysteem. Het administratieve domein omvat actoren die de relaties beheren tussen afnemers en de markt- of netwerkbeheerders. Zij houden bijvoorbeeld toezicht op het feitelijke verbruik en de feitelijke productie en regelen de facturering voor hun klanten. Het marktdomein omvat de verschillende marktplatforms die nodig zijn voor al deze transacties.

Fysiek domein

Elektriciteitsproducenten en -verbruikers (aangeslotenen)

Elektriciteitsproducenten wekken elektriciteit op uit verschillende bronnen, b.v. wind, zonne-energie, waterkracht, maar in NL voor een belangrijk deel ook aardgas en steenkool. Zij kunnen groot zijn (bv. een elektriciteitscentrale van meerdere Megawatten) of heel klein (bv. een huishouden met zonnepanelen op het dak). Afhankelijk van hun omvang moeten zij contact opnemen met verschillende actoren wanneer zij op het elektriciteitsnet willen worden aangesloten en tot de markt willen toetreden. Grote producenten of verbruikers moeten de hoogspanningsnetbeheerder (TenneT) verzoeken om fysiek te worden aangesloten op het hoogspanningsnet en zelf een Balancing Responsible party (BRP) worden of een BRP contracteren. Zodra zij een fysieke en marktaansluiting tot stand hebben gebracht, zijn zij klaar om hun productiecapaciteit op de verschillende markten aan te bieden via een BRP-, een Balancing Service Provider of Congestion Service Provider (BSP & CSP).

Indien kleine producenten tot de markt wensen toe te treden, moeten zij hun lokale distributienetbeheerder (DSO) op de hoogte stellen van hun nieuwe productiecapaciteit. De DSO zal dan zijn leverancier op de hoogte brengen en de factureringsgegevens van de klant aanpassen. Als alternatief kunnen kleine producenten of consumenten ook een onafhankelijk contract sluiten met een aggregator. De aggregator bundelt flexibele aansluitingen en biedt deze aan op de markt voor balancerings- of congestiedoeleinden in ruil voor een vergoeding. 

Transmissiesysteembeheerders (TSO) & Regionale netbeheerders (RNBs)

TSO's beheren het hoogspanningselektriciteitsnet. Dit omvat kerndiensten zoals de continue monitoring en het beheer van de balans tussen de vraag naar en het aanbod van elektriciteit op het net. Om dit mogelijk te maken, zijn TSO's ook verantwoordelijk voor de planning, het onderhoud en de uitbreiding van het hoogspanningsnet (vanaf 110 kV) overeenkomstig de huidige en toekomstige behoeften. Om een goed functionerende elektriciteitsmarkt mogelijk te maken, werken de TSO's ook onderling samen om een geharmoniseerde Europese elektriciteitsmarkt te bevorderen.

DSB's beheren het regionale distributienetwerk, dat de elektriciteit van het hoogspanningsnet naar de eindgebruikers verdeelt. Net als de TSB zijn zij verantwoordelijk voor de planning, de bouw, het onderhoud en de exploitatie van de distributienetten. Zij zijn ook verplicht om nieuwe producenten en consumenten op het net aan te sluiten. In een andere rol meten distributienetbeheerders het verbruik van kleine verbruikers en rapporteren zij dit aan hun leveranciers en aan de nationale TSB. Ten slotte zijn zij ook verantwoordelijk voor de registratie, het beheer en de uitwisseling van gegevens die door de marktpartijen moeten worden gebruikt.

Hoewel de verantwoordelijkheid voor de handhaving van de systeembalans bij de TSB ligt, zijn zowel de TSB als de DSB's verantwoordelijk voor het voorkomen van congestie op het net. 

Administratieve domein

Balansverantwoordelijke partijen (BRP)

Een Balansverantwoordelijke Partij (vaak geschreven als Balance Responsible Party (BRP)) is financieel verantwoordelijk voor de balans van afname en invoeding via de allocatiepunten in zijn/haar portfolio voor elke onbalansverrekeningsperiode (Imbalance Settlement Period, ISP). Eén ISP is 15 minuten. BRP's zijn verplicht om prognoses van hun aansluitingen (productie en verbruik) per ISP aan TenneT door te geven. Dit wordt een e-programma of commercieel handelsprogramma genoemd. TenneT bepaalt de onbalans van de BRP door het e-programma te vergelijken met de gemeten invoeding en/of afname en verrekent met de BRP een eventueel onbalansvolume met de onbalansprijs. 

Om als BRP actief te zijn, moet elke BRP zich eerst bij TenneT aanmelden en een prekwalificatieproces doorlopen.

Elektriciteitsleveranciers

Elektriciteitsleveranciers sluiten leveringscontracten met verbruikers en factureren hen voor alle kosten die verband houden met hun elektriciteitsrekening. Om te kunnen leveren aan hun klanten, kopen zij stroom in op de groothandelsmarkt (lange-termijn, day-ahead en intraday). Sommigen zijn ook zelf een BRP en dus financieel verantwoordelijk voor het verbruik en de productie van hun klanten. Andere leveranciers hebben ervoor gekozen zich in plaats daarvan aan te sluiten bij een externe BRP. In beide gevallen voorspellen zij het verwachte afname en invoeding van hun afnemers en rapporteren zij dit namens hun afnemers aan de desbetreffende BRP.  

Balance Service Providers (BSP)

Een Balancing Service Provider (BSP) biedt TenneT balanceringsenergie en/of balanceringsvermogen aan. TenneT koopt balanceringsvermogen in en activeert balanceringsenergie van BSP's om onvoorziene onbalans in het elektriciteitsnet op te heffen. Om hun balanceringscapaciteit- of energie aan TenneT aan te bieden, moeten BSP's zich prekwalificeren bij TenneT.

Congestion Service Provider (CSP)

Een congestion service provider (CSP) is een marktdeelnemer die congestiebeheersdiensten aanbiedt aan de TSO of de DSO's. Na prekwalificatie kan de CSP, namens de aansluitingen in zijn portfolio, redispatch-biedingen doen. In tegenstelling tot balanceringsdiensten zijn congestiebeheersbiedingen locatiegebonden, zodat zij ingezet kunnen worden om congestie op specifieke plekken in het net te verlichten.  

Aggregator

Een aggregator is een bedrijf dat de flexibiliteit van meerdere kleine verbruikers en/of producenten bundelt in een portfolio en de gecombineerde capaciteit aanbiedt op de groothandels-, balancerings- of congestiemarkt. Een aggregator kan deze flexibiliteit aan de verschillende rollen (BRP of BSP) aanbieden of zelf als een van die rollen prekwalificeren. Er wordt aan gewerkt om in de toekomst ook mogelijk te maken dat aggregators als congestion service providers (CSP) worden congestiebeheersdiensten aanbieden.