Elektriciteitsmarkt

De energiesector is volop in ontwikkeling. Het proces van de Europese marktintegratie begon enkele jaren geleden en heeft als doel marktpartijen in staat te stellen om gas en elektriciteit eenvoudig en efficiënt internationaal te verhandelen.

Ontdek de elektriciteitsmarkt

Digitaal dashboard

Het digitale dashboard voor TenneT klanten.

E-Insights

Het is onze visie om een van de meest transparante Transmission System Operators (TSO's) in Europa te zijn en daarmee waarde te creëren voor de samenleving. In Energy Insights gaan we dieper in op bepaalde onderwerpen rondom energie en tonen we data, informatie en waardevolle inzichten.

E-Insights

E-Insights

Feiten & cijfers gerelateerd aan TenneT, ons grid en de ontwikkeling ervan kunnen hier gevonden worden.

Lees meer

Transmission system operators

TSOs zijn eindverantwoordelijk voor het ten allen tijde handhaven van de netfrequentie van 50 Hertz. In Nederland is TenneT de TSO. Als zich in Nederland een onbalans voordoet, stuurt TenneT een signaal naar de balanceringsdienstverleners (BSP) die vervolgens balanceringsenergie activeren om de systeembalans te herstellen. Daarvoor heeft de TSO  verschillende balanceringsproducten ter beschikking, die hier nader worden toegelicht -> Dutch Ancillary Services - TenneT. In tegenstelling tot (sommige) andere TSO's is TenneT's balanceringsaanpak reactief van aard. Dit betekent dat wij alleen balanceringsproducten activeren als er daadwerkelijk onbalansen optreden, en niet in reactie op voorspelde onbalansen. 

TSO's (mogen) geen partij zijn op de elektriciteitsmarkt en mogen daarom geen productie- of consumptiemiddelen bezitten (behalve voor hun gebouwen, die van stroom moeten worden voorzien). Om het balanceringsproces te coördineren moet TenneT zorgen voor voldoende beschikbare balanceringscapaciteit. Dit wordt georganiseerd via de BSP-marktrol. BSP's moeten een of meerdere aansluitingen of een pool van geaggregeerde kleinere aansluitingen prekwalificeren om aan te tonen dat ze aan de technische eisen voor de verschillende balanceringsproducten kunnen voldoen. Deze BSP's kunnen hun capaciteit voor deze verschillende balanceringsproducten aanbieden op de markten voor balanceringscapaciteit of energie. 

Balance Reponsible Parties

Om onbalans zoveel mogelijk te voorkomen, draagt elke leverancier of afnemer met een aansluiting op het net balansverantwoordelijkheid en moet hij verbonden zijn met een Balancing Responsible Party (BRP). Een BRP is financieel verantwoordelijk voor alle onbalans die zich in zijn portfolio van aansluitingen voordoen. BRP's hebben de mogelijkheid om hun eigen onbalans te corrigeren voordat de onbalansverrekenperiode (Engels: Imbalance Settlement Period, ofwel ISP) afloopt (15min), zonder financiële consequenties. Zij kunnen dat bijvoorbeeld doen door de belasting of productie achter hun allocatiepunten te wijzigen of door een handelsovereenkomt te sluiten met een andere BRP. 

Tegelijkertijd publiceert TenneT de real-time onbalansprijzen. Met deze informatie kunnen BRP's zelf besluiten hun onbalans te verhogen als dat de totale systeembalans ten goede komt en voor hen financieel zinvol is. Dit wordt passief balanceren genoemd. TenneT verrekent de opgelopen onbalans van de BRP met de onbalansprijs. Als de BRP heeft bijgedragen aan een onbalans van het systeem, zal de BRP TenneT moeten betalen. Als de onbalans van de BRP het systeem ondersteunde (dus in tegengestelde richting van de systemonbalans was), ontvangt de BRP de onbalansprijs van TenneT. 

Inkoop van balanceringscapaciteit

Aangezien vraag en aanbod van elektriciteit ten allen tijde in evenwicht moeten zijn, koopt TenneT balanceringsreserves in die verschillen wat betreft minimum biedgrootte, activering, looptijd en regelsnelheid. Er zijn drie hoofdproducten voor balancering:

1.      Frequency Containment Reserves (FCR). Om aan haar internationale balanceringsverplichting te voldoen, koopt TenneT een bepaalde hoeveelheid Frequency Containment Reserves (FCR) in, die in EU-verordeningen is vastgelegd. (Link naar Nederlandse pagina over ondersteunende diensten). BSPs gecontracteerd voor FCR activeren dit automatisch op basis van de frequentie.

2.      Er zijn twee belangrijke balanceringsproducten in Nederland: automatic Frequency Restoration Reserve (aFRR) en manual Frequency Restoration Reserves (mFRR). Elk half jaar berekent TenneT hoeveel balanceringsreserves nodig zijn en kopen we deze capaciteit in via een dagelijkse veiling. (Link naar documentatie over dimensionering).

a.      aFRR wordt ingekocht via een zogeheten "bied-verplichting". Dit betekent dat BSP's gecontracteerd worden om op aFRR energiebiedingen te doen aan aan TenneT. Niet-gecontracteerde BSP's kunnen ook zogenaamde "vrije biedingen" indienen, die op dezelfde merit order-lijst concurreren met gecontracteerde biedingen. Dit system zorgt ervoor dat er altijd voldoende aFRR beschikbaar zijn, terwijl de prijs voor deze biedingen door de markt bepaald blijft. (Zie ook punt "Prijsvorming" hieronder).

b.      Voor mFRR zijn er geen biedplichtcontracten maar capaciteitscontracten. Marktdeelnemers moeten deze capaciteit te allen tijde beschikbaar hebben en indien nodig activeert TenneT de ingekochte hoeveelheid zonder gebruik te maken van een merit order list.

Activering van balanceringsenergie

Als zich een onbalans voordoet in het synchrone net van continentaal Europa, daalt de frequentie onder of boven de norm van 50 Hertz. De BSP's bewaken de frequentie continu. Als deze afwijkt van 50Hz, wordt FCR binnen enkele seconden geactiveerd om de frequentie te stabiliseren. FCR werkt grensoverschrijdend en voor het hele synchrone net van continentaal Europa. Parallel daaraan verzoekt de TSO van het gebied waar de onbalans zich voordoet de BSP's automatisch om automatic Frequency Restoration Reserves (aFRR) te activeren. Soms kan de activering van aFRR worden vermeden door onbalansnetting via International Grid Control Cooperation (IGCC). Met IGCC vermijden de Europese TSO's een gelijktijdige aFRR-activering in tegengestelde richting in naburige regelzones. De mate waarin IGCC kan worden gebruikt, hangt echter af van de beschikbare grensoverschrijdende capaciteit. In geval van een langdurige of grote  systeemonbalans kan TenneT manual Frequency Restoration Reserves (mFRR) activeren. Zoals de naam al aangeeft, wordt mFRR niet automatisch geactiveerd, maar handmatig door een persoon in de controlekamer. 

 

Prijsvorming

Om de prijs van de balanceringsenergie per ISP te bepalen, stelt TenneT een aFRR merit order lijst op van alle aFRR energie biedingen (gecontracteerd en vrij). De prijs voor balanceringsenergie is gebaseerd op het hoogste geactiveerde FRR-bod. Dit is de prijs die de BSP's ontvangen. In sommige gevallen bieden BSP's ook aan TenneT te betalen, bijvoorbeeld als stroom voor neerwaartse regeling wordt geleverd met middelen die brandstofkosten hebben. De onbalansprijs is (meestal) gelijk aan de balanceringsenergieprijs. Hij wordt gebruikt om BRP's financieel te verrekenen voor het afwijken van hun portfolioprognoses.

De onbalansprijs is wat de BRP's aan TenneT moeten betalen voor het hebben van onbalansen die bijdragen aan de totale systeemonbalans. Als BRP's op hun beurt helpen bij het oplossen van de systeembalans, ontvangen zij de onbalansprijs van TenneT. Passieve balancering, zoals het wordt genoemd, is mogelijk omdat BRP's toegang hebben tot live updates over de volumes en prijzen van de geactiveerde balanceringsenergie op onze website. Op deze manier stimuleert TenneT BRP's financieel om van hun portfolio af te wijken als dit de totale onbalans van het systeem vermindert. Dat betekent dat BRP's ook doelbewust een onbalans in hun eigen portfolio kunnen veroorzaken als dat tegengesteld is aan de systeemonbalans en zij daarvoor de onbalansprijs ontvangen.

Wanneer in een ISP geen balanceringsenergie is geactiveerd (dit kan bijvooreeld voorkomen als gevolg van onbalansnetting), wordt de verrekenprijs voor de onbalansen van de BRP's bepaald met de middenprijs. De middenprijs is het gemiddelde van het eerste opwaartse bod en het eerste neerwaartse bod op de gemeenschappelijke merit order-lijst. Voor meer gedetailleerde informatie wordt verwezen naar de documentatie over de tarieven voor onbalans.